Donald Trump grossiert in sterke uitspraken.
Hij beweerde dat president Barack Obama IS heeft opgericht.
Hij zei dat de vader van Ted Cruz, zijn tegenstrever voor de Republikeinse nominatie, betrokken was bij de moord op John F. Kennedy.
Hij stelde dat hij duizenden moslims had zien feesten in New Jersey op 11 september 2001.
En hij claimde de meeste stemmen van het volk te hebben gekregen bij de verkiezingen van 8 november.
Bewijs om deze claims te ondersteunen ontbreekt en sommige beweringen zijn gebaseerd op nepnieuws. Trump staat inmiddels bekend als iemand die opmerkingen maakt die aantoonbaar onwaar zijn - en hij komt ermee weg.
Sterker nog, miljoenen mensen staan achter hem. En daar draait het om: Trump kan veel zeggen, maar als zijn leugens niet geloofd werden, zou er niets aan de hand zijn.
Neem een willekeurige complottheorie: Hillary en Bill Clinton runnen een kinderprostitutienetwerk vanuit een pizzeria in Washington. Niks aan de hand als niemand dit zou geloven, maar sommige mensen doen dat wel. Eén van hen was een man uit North Carolina die met een semi-automatisch wapen naar de hoofdstad reed en daar een paar schoten wist af te vuren voordat hij gearresteerd werd.
Ondanks deze gekte blijven mensen geloven in leugens die makkelijk te weerleggen zijn. Waarom geloven mensen leugens? Volgens onderzoekers zijn de redenen vrij simpel: mensen willen het gevoel van controle hebben.
We willen geloven
Historicus en schrijver Michael Sherman gelooft dat mensen geconditioneerd zijn om te geloven in plaats van kritisch te zijn. Hij legde dat uit in zijn Ted-talk 'The pattern behind self-deception', waarbij hij vroeg aan zijn toehoorders om een mentale oefening te doen.
...you hear a rustle in the grass. Is it a dangerous predator, or is it just the wind?Your next decision could be the most important one of your life. Well, if you think that the rustle in the grass is a dangerous predator and it turns out it's just the wind, you've made an error in cognition, made a Type 1 error, false positive. But no harm. You just move away. You're more cautious. You're more vigilant.
On the other hand, if you believe that the rustle in the grass is just the wind, and it turns out it's a dangerous predator, you're lunch. You've just won a Darwin award. You've been taken out of the gene pool.
Een type 1-fout maakt je voorzichtiger, maar het kost je uiteindelijk niets om te geloven dat er wellicht een gevaar achter het geluid schuilgaat. De type 2-fout - niet geloven in het gevaar, terwijl het wel bestaat - is dodelijk.
Bovendien werkt ons brein volgens patronen die ons leven structureren. De hersenen geven betekenis aan wat willekeurig of toevallig blijkt te zijn. Vanuit die neiging ontwikkelen we bijgeloof en complottheorieën die juist die willekeur en toeval in regels duwen.
Ratio doet er niet toe
Als dit nou alles was waar we als mensheid op zouden moeten varen, dan was onze evolutie al lang in de soep gelopen. Gelukkig hebben we verifieerbare feiten. Die verzekeren dat wat willekeurig lijkt, verklaarbaar wordt en ook echt klopt.
Maar verificatie of ratio doet er niet altijd toe als we ons bedreigd voelen. Jennifer Whitson van de McCombs School of Business van de University of Texas en hoogleraar Adam Galinsky van de Kellogg School of Management komen op basis van hun onderzoeken tot die conclusie.
"Hoe minder controle mensen hebben over hun levens, hoe sterker ze met mentale gymnastiek proberen om die controle te herstellen", zegt Galinsky. "Gevoelens van controle zijn zo belangrijk dat een gebrek eraan inherent bedreigend voelt. Hoewel sommige misvattingen gevaarlijk zijn of iemand van het rechte pad kunnen brengen, komen ze enorm veel voor. Waarschijnlijk voorzien ze in een diepe, psychologische behoefte."
Om dit te toetsen lieten Galinsky en Whitson een groep proefpersonen een aantal situaties doorlopen waarin ze meer of minder controle hadden. Daarna kregen ze een afbeelding te zien van 'sneeuw'.
Sommige afbeeldingen waren slechts zwarte en witte stippen, andere een echte foto. In 95 procent van de gevallen zagen de mensen wat ze kregen voorgeschoteld. Maar bij de groep die minder controle had in het voortraject, bedacht 43 procent beelden die er niet waren. Hun hersenen pasten patronen, structuur en betekenis toe waar die er niet was.
Valse patronen komen we overal tegen - denk maar aan beurs. Als we ons daaraan overgeven, voelen we waarschijnlijk dat we geen grip hebben op de situatie.
Trump heeft oplossingen
Dan Donald Trump: de man die na een behoorlijk leugenachtige campagne bekend staat als iemand die onwaarheden verspreidt. Hij kreeg de stem van mensen die zich kwetsbaar voelen. Zoals onze collega Harrison Jacobs beschreef, won hij bijvoorbeeld in delen van de VS waar sprake is van een drugsepidemie.
Het gaat om regio's die vaak ook te maken hebben met meer werkloosheid, aangezien de beschikbaarheid van banen al jaren op de tocht staat. Het zijn steden en dorpen met een enorme behoefte aan een rationele verklaring die duidelijk maakt waarom de zaken zo slecht gaan en niet beter lijken te worden.
Maar rationaliteit is in dit geval geen koele, afstandelijke kosten-batenanalyse. Als dat zo zou zijn, zouden we ongeacht onze emotionele staat altijd de waarheid willen zoeken. In dit geval draait het eerder om een verklaring die plausibel genoeg is, zodat een oplossing aan de horizon gloort. Onderzoeker Whitson zei al: strategie laat zich beter stoelen op 'realiteit', niet op illusies.
Een goed voorbeeld is hoe Trump afgeeft op China. Volgens de aanstaande president raakt de VS banen kwijt aan de Aziatische reus en is het Trans-Pacific Partnership 'ontworpen voor China om langs de achterdeur naar binnen te komen en dan iedereen te bestelen'.
Maar op basis van controleerbare feiten, weten we dat duizenden en duizenden banen zijn vervangen door robots en procestechniek, niet doordat ze naar China zijn verplaatst. China is daarnaast helemaal niet betrokken bij het TPP en is zelfs verontwaardigd dat twaalf landen onderhandelen zónder de tweede economie van de regio erbij.
De menselijke behoefte om controle te houden negeert feiten en overtuigt ons van irrationele maar simpele en begrijpelijke verklaringen over hoe de wereld werkt.